पश्चिम नेपालको पहाडी जिल्ला म्याग्दीमा विशेषगरी जिल्लाका ग्रामीण भेगमा कम उमेरका विवाह–कानुन अनुसार २० वर्ष नपुग्दै विवाह गर्ने चलन छ । गैरकानुनी विवाह रोक्न सरकारी तथा गैरसरकारी निकायले लाखौं रुपैयाँ खर्च गरे पनि ती विधिले काम गरेको देखिँदैन । जिल्लामा बालविवाह रोकिने क्रम जारी छ । यदि केहि हो भने, यो निन्दनीय अभ्यास बढेको देखिन्छ।
पहिले केही विपन्न समुदायमा बालविवाह हुने गरेको भए पछिल्लो समय अन्य समुदायमा पनि फैलिएको धौलागिरी गाउँपालिका–४ स्थित बुद्ध विकास माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक जगबहादुर किसानले बताए ।
बालविवाह विरुद्ध सचेतना अभियान जारी छ र मानिसहरूलाई थाहा छ कि विवाह वा आफ्ना छोराछोरीको २० वर्षभन्दा अगाडि विवाह गर्नु गैरकानूनी छ, किसनले भने, तर धेरैजसो अभिभावक र बालबालिकाले यस कानुनी प्रावधानलाई बेवास्ता गरिरहनु चासोको कुरा हो।
किसनले पोष्टमा कक्षा ८ मा पढेकी १५ वर्षीया विद्यार्थीसँगको घटना सुनाईन्, जो केही महिनाअघि फरार भएर वार्षिक परीक्षा दिएर फर्किएनन् । छिटो विवाहले उनीहरूको शिक्षा र समग्र जीवनलाई असर गर्छ। शिक्षा प्राप्त गर्नु आमाबाबु र बच्चाहरूको लागि उच्च प्राथमिकता हुनुपर्छ तर हाम्रो क्षेत्रमा त्यस्तो छैन।
बालबालिकाहरू किशोरावस्थामा लाग्ने बित्तिकै विद्यालय छाड्छन्। गाउँमा बच्चा १६ वर्ष पुगेपछि आमाबुवाले साथी खोज्न थाल्छन् । कतिपय अवस्थामा छोराछोरी आफै भागेर विवाह गर्छन् ।
तर, अभिभावकको ध्यानाकर्षण नभएकाले जिल्लामा वर्षेनी कति बालविवाह हुने गरेको भन्ने यकिन तथ्यांक छैन । अधिकांश अभिभावक चिन्तित छन् कि आफ्ना छोराछोरी परिपक्व भएपछि साथीहरू फेला पार्न सक्षम हुनेछैनन्। २० वर्षभन्दा कम उमेरमा विवाह गर्नेहरूले पनि कानुनी झन्झटबाट बच्न आफ्ना छोराछोरीको वास्तविक उमेर लुकाउँछन्। अदालतमा केही मुद्दा बाहेक बालविवाहको कुनै अभिलेख छैन।
म्याग्दी जिल्ला अदालतको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०२१\२२ मा जिल्ला सदरमुकाम बेनीमा मात्र दुईवटा बालविवाहका मुद्दा परेका छन् । तीमध्ये दुवै परिवारको सहमतिमा भएको विवाह खारेज गर्न गैरसरकारी संस्थाले दायर गरेको उजुरी पनि थियो । अर्को अन्तरजातीय बालविवाहको मुद्दा थियो।
बल मजदुर सरोकार समूह नेपालका कार्यक्रम संयोजक शंकर नेपालीले धौलागिरि गाउँपालिका–७ का एक नाबालिग जोडीको विवाह बदर गरेको भन्दै जिल्ला अदालत म्याग्दीमा २०७२ असार ७ गते उजुरी दिएका थिए । नेपालीले नाबालिग बेहुला र दुलहीका बाबुआमालाई पक्राउ गरी कारबाही गर्न जिल्ला अदालतमा पत्राचार गरेका थिए ।
यी प्रयासका बाबजुद पनि जिल्लाका दुर्गम क्षेत्रमा भने अवस्था उस्तै छ ।
